Διατροφικές οδηγίες για ασθενείς με καρκίνο μαστού.

Ο καρκίνος αποτελεί την δεύτερη αιτία νοσηρότητας και θνητότητας παγκοσμίως. Μεταξύ όλων των τύπων καρκίνου ο καρκίνος του μαστού αποτελεί τον δεύτερο σε συχνότητα στον Δυτικό κόσμο και τον συχνότερο στις γυναίκες. Το επίπεδο θρέψης των ασθενών με καρκίνο του μαστού μειώνεται κατά την διάρκεια των θεραπειών, πράγμα το οποίο οφείλεται στο μέγεθος του όγκου, στις πεπτικές ενοχλήσεις, στις αυξημένες ενεργειακές απαιτήσεις καθώς και στην λανθασμένη εφαρμογή των διατροφικών οδηγιών από τους επαγγελματίες υγείας και τους ασθενείς.

Διατροφική αξιολόγηση πρέπει να διενεργείται αμέσως με την διάγνωση και να επαναλαμβάνεται περιοδικά. Γι αυτό πρέπει να συμπεριλαμβάνεται στον έλεγχο ρουτίνας της ασθενούς, να είναι φτηνό-αξιόπιστο και ικανό να ανιχνεύει ασθενείς στα όρια υποθρεψίας. Επιπρόσθετα οι ασθενείς θα πρέπει να παραπέμπονται σε Διαιτολόγο έτσι ώστε να σχεδιάζεται απόλυτα εξατομικευμένη διατροφή , ανάλογα με τις ειδικές ανάγκες του κάθε ασθενούς.(Αleman Mateo Hetal.2012)

Παρότι το εργαλείο ανίχνευσης SGA είναι σταθμισμένο για καρκινοπαθείς, επειδή δεν περιλαμβάνει τον δείκτη μάζας σώματος, μπορεί να «χάσει» περιστατικά με αύξηση της λιπώδους μάζας ή/και μείωση της μυϊκής μάζας. Ως εκ τούτου πολλοί ερευνητές προτείνουν ως βέλτιστη πρακτική να συνδυάζεται με μέτρηση σύστασης σώματος (BioimpedanceAnalysisBIA), πρόκειται για ειδικό μηχάνημα διαθέσιμο και στην χώρα μας.(Nissen MJ et al.2012, Prado CM et al.2009, Freedman RJ et al.2004,Iwase T et al.2016)

Διατροφή κατά την διάρκεια της θεραπείας.

Βασικοί στόχοι της διατροφικής υποστήριξης κατά την διάρκεια της θεραπείας είναι η διόρθωση διατροφικών ανεπαρκειών, πρόληψη πρώιμου θανάτου σχετιζόμενου με καχεξία και βελτίωση της ποιότητας ζωής –ανθεκτικότητας των ασθενών στην θεραπεία.(Luengo LM et al.2006)

Αρκετές μελέτες τις τελευταίας δεκαετίας συνιστούν ως βέλτιστη πρακτική την αρχική αξιολόγηση των ασθενών με χρήση τεχνολογίας μέτρησης της σύστασης σώματος δηλ. την μέτρηση της μυϊκής μάζας και του λίπους του ασθενούς (DEXA,BIA,CTL3)παράλληλα με την εφαρμογή ενός εργαλείου ανίχνευσης διατροφικού κινδύνου π.χ SGA. (Arpino G et al.2015,Cihan YB et al.2014)

Το μεγαλύτερο μέρος της διαθέσιμης βιβλιογραφίας, συμφωνεί ότι η αύξηση βάρους σε οποιαδήποτε φάση της νόσου, συνδέεται με συνοσηρότητα και πρέπει να αποφεύγεται. (Reeves MM et al. Cancer 2016). Στις γυναίκες με καρκίνο του μαστού η αύξηση του βάρους εμφανίζεται (ιδιαίτερα στις προ-εμμηνοπαυσιακές) στα πρώτα στάδια της νόσου GRADEIII, ιδίως για εκείνες με θετικούς υποδοχείς σε Luminal A,B και ΗΕR2. Επιπλέον οι μεταβολές στην σύσταση σώματος των ασθενών επηρεάζει αρνητικά την θρεπτική κατάσταση αυξάνοντας τον κίνδυνο υποτροπής της νόσου ή θανάτου. Μελέτη των Monroy Cisneros et al., έδειξε μείωση της οστικής πυκνότητας μετά από 6 μήνες ΧΜΘ, αύξηση του λίπους, αύξηση του σωματικού βάρους με ταυτόχρονη μείωση της μυϊκής μάζας (σαρκοπενική παχυσαρκία).(DemarkWahnefried Wetal.2002)

Διαθέσιμες μελέτες σήμερα υποστηρίζουν πως ο περιορισμός των θερμίδων στα γεύματα (ουσιαστικά μείωση της ποσότητας) φαίνεται να συσχετίζεται με καλύτερο θεραπευτικό αποτέλεσμα στον 3πλα αρνητικό καρκίνο μαστού.(Jin L et al.2014, SalehAD et al.2013, Simone BA et al. 2016)

Γυναίκες με χαμηλό δείκτη μάζας σώματος (<20) ή αυτές που έχουν χάσει >10% του βάρους τους τελευταίους 6 μήνες πρέπει να ενθαρρύνονται να αυξήσουν το βάρος τους για να μειώσουν τον κίνδυνο οστεοπόρωσης και παρενεργειών από την τοξικότητα της θεραπείας.(Mahan K et al.2012)

Παρά την πολύ-παραγοντικότητα της, η σαρκοπενική παχυσαρκία (SO) μπορεί να προληφθεί με πρωτεϊνική πρόσληψη 1.2-1.5gr/kg σωματικού βάρους, την ημέρα. Δηλαδή μια γυναίκα 80κιλών προκειμένου να προλάβει την σαρκοπενία πρέπει να παίρνει μέσω της καθημερινής της διατροφής από 100-120γρ πρωτεΐνης (ισοδυναμεί με: 2 μεγάλες μπριζόλες + 2 αυγά + 2 ποτήρια γάλα). Προσοχή ! συχνά οι ασθενείς, λόγω παραπληροφόρησης, τείνουν να ακολουθούν vegetarian ή vegan επιλογές «ενοχοποιώντας» τις εξαιρετικά ωφέλιμες ζωικές πρωτεΐνες (κρέας-κοτόπουλο-αυγά-γαλακτοκομικά-ψάρι) με αποτέλεσμα της μείωση της θρέψης τους και το προσδόκιμο επιβίωσής τους.(Ιngebleek et al.2012, Craig WJ et al.2009).

Επίπτωση της θεραπείας στην θρέψη των ασθενών με καρκίνο του μαστού.

Αντικαρκινικές θεραπείες εννοούμε την ΧΜΘ/ ΑΚΤΘ/ ορμονοθεραπεία/ άνοσο-θεραπεία / χειρουργική εκτομή. Είναι γνωστό ότι οι παρενέργειες της ΧΜΘ και των μετεγχειρητικών επιπλοκών επηρεάζουν την πρόσληψη θερμίδων, μάκρο-και μίκρο-θρεπτικών συστατικών γι’αυτό και πρέπει να γίνεται αξιολόγηση της διαιτητικής πρόσληψης από ειδικούς. Κατά την διάρκεια των θεραπειών πολύωρα διαστήματα νηστείας είναι συνήθη, όταν όμως διαρκούν >48h παρατηρείται απώλεια μυϊκής μάζας και επιδείνωση της θρέψης των ασθενών. Η απώλεια της όρεξης και το διαρκές αίσθημα κόπωσης έχουν συνδυαστεί ερευνητικά, με αύξηση βάρους των ασθενών. Πρόσφατη μελέτη (2014) σε γυναίκες από το Μεξικό κατέδειξε ότι η αύξηση βάρους κατά την χήμειο-θεραπεία είναι συχνότερη στις πρό-εμμηνοπαυσιακές σε σχέση με τις μετα-εμμηνοπαυσιακές γυναίκες πιθανόν λόγω μειωμένης φυσικής δραστηριότητας συνεπεία του αισθήματος κόπωσης στο 96% των περιστατικών. Συνεπώς μια εξατομικευμένη διατροφική παρέμβαση με ελεγχόμενη θερμιδική κατανάλωση, κατανομή γευμάτων η οποία θα προάγει την κατανάλωση φρούτων και λαχανικών αποτελεί την βάση της διατροφικής αγωγής σε ασθενείς με καρκίνο του μαστού.(Casas Fernandez de Tejerinas AM et al.2006)

Στα πλαίσια της αποδεικτικής ιατρικής (evidencebasedresearch) έχει καταδειχθεί ότι η αύξηση του βάρους σε ασθενείς με καρκίνο του μαστού υπό θεραπευτική αγωγή σχετίζεται με συνοσηρότητα. Ως εκ τούτου η διατροφική παρέμβαση πρέπει να συνίσταται στα εξής: (i)απώλεια βάρους κατά 5-10% σε υπέρβαρες ασθενείς με μείωση 500-1000kcal/ημερησίως (ii) βελτίωση της ποιότητας της διατροφής (iii) μείωση απλών σακχάρων και πρόσθετων λιπών σύμφωνα με τις συστάσεις για την παχυσαρκία. Οι περισσότερες έρευνες ενθαρρύνουν απώλεια βάρους 0,5-1kg/εβδομάδα.(JensenMDetal.Practiceguidelines, ObesitySociety.2014, ToriolaATetal.2015)

** Στο σημείο αυτό κρίνεται απολύτως αναγκαίο να διευκρινιστεί ότι οι παραπάνω συστάσεις προέρχονται από μελέτες ασθενών στις USA όπου συχνά η κατανάλωση ημερήσιων θερμίδων >3000 με υπέρμετρη πρόσληψη άλατος,λίπους,ζάχαρης. Στην Ελλάδα την τελευταία δεκαετία η παχυσαρκία οφείλεται συχνά στον ακριβώς αντίθετο λόγο!! Αύξηση λίπους και μείωση της μυϊκής μάζας λόγω ανεπαρκούς πρόσληψης θερμίδων-λιγότερες θερμίδες από τις μεταβολικές ανάγκες της ασθενούς. Σε μια τέτοια περίπτωση συνίσταται αύξηση και όχι μείωση θερμίδων! Για αυτό μαζί με την μέτρηση της μυϊκής μάζας θα πρέπει να μετρώνται και οι μεταβολικές ανάγκες της ασθενούς (RestingMetabolicRateRMR). (Joinot A et al.2018, Fabbio Penna et al.2018, Van Gaal LF et al.1992, Cavallo E et al.1990)

Επαναξιολόγηση των ασθενών κάθε 15-30ημέρες προκειμένου να επαναπροσδιορίζονται οι παράμετροι που πρέπει να υποστηρίζει η διατροφή.(Gibson R. Principles of nutritional assessment.2005)

Μικροστοιχεία στην διατροφή των ασθενών με καρκίνο μαστού.

Τα έως τώρα ερευνητικά δεδομένα δεν καταδεικνύουν σαφείς οδηγίες όσον αφορά τις βιταμίνες και τα ιχνοστοιχεία της διατροφής σε γυναίκες με καρκίνο του μαστού, πέραν αυτών που συστήνονται με τα DRIs, καθώς και τις συστάσεις των The American Institute of Cancer Research, the American Cancer Society, NIH guidelines. Μια προ-φλεγμονώδης διατροφή με κορεσμένα λίπη, επεξεργασμένα άμυλα, φτωχή σε φρούτα και λαχανικά έχει συσχετισθεί με παχυσαρκία & καρκίνο. (Sardo Molmenti CL et al. Νutr Cancer 2017).

H vit E και ιδίως το κλάσμα της γ-τοκοτριενόλης έχει επιδείξει αντιμιτωτική δράση αναστέλλοντας την έκφραση του γονιδίου cMyc. Επίσης φαίνεται να καταστέλει την αερόβια γλυκόλυση –απαραίτητη μεταβολική διεργασία από τα κακοήθη κύτταρα. (Parajuli P et al. Cell Prolif 2015). Η προσλαμβανόμενη μέσω της τροφής γ – και δ- τοκοφερόλες κατέδειξαν αντικαρκινική και χημειοπροφυλακτική δράση σε πειραματόζωα. Συνεπώς τροφές πλούσιες σε βιταμίνη Ε θα πρέπει να περιλαμβάνονται στο διαιτολόγιο ασθενών με καρκίνο μαστού αλλά συστάσεις για συμπληρωματική χορήγηση θα πρέπει να αποφεύγονται. (Yang CS et al. Cancer Prev Res. 2012)

Αλληλεπίδραση τροφίμων – φαρμάκων στον καρκίνο του μαστού.

Έρευνες τις τελευταίας 5ετίας συνηγορούν υπέρ της προστευτικής δράσης της κατανάλωσης λουτεολίνης (φλαβονοειδές λαχανικών όπως σέλερυ/θυμάρι/πράσινο πιπέρι με αντιοξειδωτικές και αντι φλεγμονώδεις ιδιότητες). Ιάπωνες επιστήμονες κατέδειξαν διφασική επίδραση της συγχορήγησης λουτεολίνης με Δοξυρουβικίνη (αντινεοπλασματικό φάρμακο) με σαφή κυτταροπροστατευτική δράση ακόμη και στην παρουσία μη ορμονοεξαρτώμενων κυτταρικών σειρών με καρκίνο μαστού. (Sato Y et al.Biol Pharm Bull. 2015)

Το 2014 περιγράφηκε αντίθετα η επίδραση της πολυακετυλενίου φαλκαρινόλης (συστατικού των καρότων) στην αντοχή έναντι της δράσης της mitoxandrone (χημειοθεραπευτικό) .

Διφορούμενα και αντικρουόμενα αποτελέσματα κατέγραψαν οι μελέτες αλληλεπίδρασης της σόγιας με την ταμοξιφένη(αντι-οιστρογονικό φάρμακο) με τις περισσότερες να μιλάνε για αρνητική επίδραση της σόγιας με πιθανή προαγωγή της ανάπτυξης του όγκου! (San Miguel MT et al.Inf Ter Sist Nac Salud.2011, Johnson KA et al.Nutr Cancer.2013, Mai Z et al.Mol Carcinog 2007)

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Οι γυναίκες με καρκίνο μαστού πρέπει να ακολουθούν εξατομικευμένη διατροφή η οποία θα ξεκινάει από την διάγνωση της νόσου και θα λαμβάνει υπόψη της τις ιδιαίτερες ανάγκες θρέψης, τις προτιμήσεις-απέχθειες, την νοσηρότητα, το στάδιο της νόσου και την θεραπεία που θα ακολουθήσουν. Αρχικά πρέπει να διενεργείται διατροφική αξιολόγηση με σταθμισμένο ερωτηματολόγιο και παράλληλα μέτρηση σύστασης σώματος για διερεύνηση πιθανής καχεξίας. Η μέτρηση του Βασικού Μεταβολικού Ρυθμού μπορεί να κατευθύνει τον κλινικό στην ελάχιστη επιτρεπόμενη ποσότητα θερμίδων που θα χορηγήσει. Συστήνεται δίαιτα με 1,2-1,5γρ πρωτεΐνης ανά κιλό σωματικού βάρους η οποία θα διατηρεί υγιή ΒΜΙ (20-24.9). Κατανάλωση 5-7 μερίδων φρούτων και λαχανικών ημερησίως. ΔΕΝ υπάρχει ερευνητική απόδειξη που να πιστοποιεί το όποιο όφελος για την θρέψη ασθενών με καρκίνο του μαστού με χορήγηση σκευασμάτων βιταμινών-ιχνοστοιχείων κ.α Σε κάθε περίπτωση τα μικροστοιχεία πρέπει να ικανοποιούν τις απαιτήσεις των δημοσιευμένων Συνιστώμενων Ημερήσιων Λήψεων (DRIs) όπως ισχύει για τον γενικό πληθυσμό. Οι ασθενείς πρέπει να ενθαρρύνονται προκειμένου να ακολουθούν πρόγραμμα φυσικής δραστηριότητας.

  • Ευθύμιος Β.Γκότσης1 V.MD,BSc,MSc
  • ΦΟΙΝΙΚΑΣ/ Ομάδα Υποστήριξης Θρέψης